Илму олим ҳамчу меҳру моҳ бувад

ЗАМИМАҲО БА ФАРҲАНГ

مَعْلُومَاتٌ مُخْتَصَرَةٌ عَنِ الأَقْطَارِ الْعَرَبِيَّةِ

МАЪЛУМОТИ МУХТАСАР

ДАР БОРАИ  КИШВАРІОИ АРАБ[1]

Љањони имрўзаи араб зиёда аз 20 кишварро дар бар гирифта, забони давлатии онњо забони адабии арабї «اللُّغَةُ الْعَرَبِيَّةُ الْفُصْحَى» мебошад. Давлатњои араб инњоанд: Бањрайн, Марокаш, Тунис, Алљазоир, Либия, Судон, Амороти Муттањидаи Араб, Миср, Сурия, Фаластин, Лубнон, Ироќ, Арабистони Саудї, Яман, Кувайт, Урдун, Ќатар, Умон.

Аз лињози сиёсї њамаи давлатњои араб дар ташкилоти љањонии «جَامِعَةُ الدُّوَلِ الْعَرَبِيَّةِ»  («Лигаи давлатњои араб»), ки 22 марти соли 1945 таъсис ёфт, муттањид гаштаанд.

Љумњурии Мисри Араб -  – جُمْهُورِيَّةُ مِصْرَ العَرَبِيَّةُ марказаш шањри Ќоњира буда, дар ќисмати шимолу шарќии Африќо ва нимљазираи Сино дар Осиё воќеъ гаштааст. Масоњаташ – 1001,4 њаз.км. мураббаъ. Забони давлати - арабї. Воњиди пулї - љунайњи мисрї. Аксари мутлаќи ањолиро мусулмонон ташкил медињанд. Давлати мустаќил аз 28 феврали 1922. Муњимтарин шањрњо: Ќоњира, Искандария, Бурсаъид, Сувайс, Асвон.

Љумњурии Ироќ الْجُمْهُورِيَّةُ الْعِرَاقِيَّةُ - - дар ќисми љанубу ѓарбии Осиё воќеъ гашта, масоњаташ 434,9 њаз.км мураббаъ аст. Марказаш-шањри Баѓдод. Воњиди пулї - динор. 80 % ањолиро арабњо. 17% - курдњо, 2% -туркњо, боќї - арманњо ва форсњо ташкил медињанд. 96 % пайравони дини ислом мебошанд. Забонњои давлатї арабї ва курдї мебошанд. 3 октябри соли 1932 давлати соњибистиќлол гардидааст. Муњимтарин шањрњо: Баѓдод, Басра, Киркук, Сомаро, Сулаймония, Наљаф, Карбало.

Љумњурии Сурияи Араб – الْجَمْهُورِيَّةُ الْعَرَبِيَّةُ السُّورِيَّةُ  - марказаш шањри Димишќ буда, дар Шарќи наздик воќеъ аст. Масоњаташ 185,2 њаз.км мураббаъ; 90 % ањолиро арабњо ташкил дода, дар он љо курдњо, арманњо, черкасњо, сурёнињо ва яњудиён зиндагї мекунанд. Забони давлатї - арабї. Арзи миллї - лираи суриягї. Мусулмонон 85 % ва масењиён 15 % ањолиро ташкил медињанд. 17 апрели соли 1946 соњибистиќлол гардид. Муњимтарин шањрњо: Димишќ, Њалаб, Њимс, Лозуќия, Њамот, Даръо.

Љамоњирияи Арабии Сотсиалистї Халќии Либия -  أَلْجَمَاهِيرِيَّةُ الْعَرَبِيَّةُ اللِيبِيَّةُ الشَّعِبِيَّةُ الاشْتِرَاكِيَّةُ - дар ќисми шимолии ќорраи Африќо воќеъ гардида, марказаш шањри Троблус, масоњаташ – 1759,5 њаз.км.мураббаъ, забони давлатї - арабї, аксарияти мардум арабњо ва эътиќодашон ислом аст. Воњиди пулї - динор. 24 декабри соли 1951 соњибистиќлол гардид. Муњимтарин шањрњо: Троблус, Банѓозї.

Љумњурии Лубнон – أَلْجُمْهُورِيَّةُ اللَّبْنَانِيَّةُ - дар соњили Бањри Миёназамин воќеъ буда, масоњаташ 10,4 њаз.км мураббаъ аст. Марказаш - шањри Байрут. Забони давлатї - арабї. Арзи миллї - лираи лубнонї. Аксари ањолї пайрави ислом ва аќаллият пайравони  масењиятанд. 22 ноябри соли 1943 истиќлол ба даст овардааст.

Мамлакати Урдунии Њошимї –  أَلْمَمْلَكَةُ الأَرْدُنِيَّةُ الْهَاشِمِيَّةُ - дар Шарќи Наздик воќеъ гардида, масоњаташ ба 97, 7 њаз. км мураббаъ баробар аст. Марказаш шањри Аммон. Забони давлатї - арабї, эътиќод - ислом. Воњиди пулї - динор. Ѓайр аз арабњо, ки аксариятро ташкил медињанд, черкасњо, форсњо, туркњо, арманњо ва курдњо истиќомат доранд. 26 майи соли 1946 соњибистиќлол гардидааст.

Љумњурии Демократии Судон – جُمْهُورْيَّةُ السُّودَانِ الدِّيمقراطيّةُ -   - дар ќисмати шимолу шарќии Африќо воќеъ гардида, масоњаташ 2505,8 њаз. км мураббаъ аст; 48 % ањолиро арабњо, 30 % - зангиќабилањо, 6 % нўбињо ва ѓ. ташкил медињанд.  Пойтахташ - шањри Хартум. Воњиди пулї - љунайњи судонї. Забони давлатї - арабї. Эътиќоди аксари ањолї ислом буда, пайравони масињият 10 % сокинони ќисмати љанубии мамлакатро ташкил медињанд. 1 январи соли 1956 соњибистиќлол гардидааст. Муњимтарин шањрњо: Хартум, Амдурмон, Бурсудон.

Љумњурии Халќї-Демократии Алљазоир –   - أَلْجُمْهُورِيَّةُ الْجَزَائِرِيَّةُ الدِّيمِقْرَاطِيَّةُ الشَّعَبِيَّةُдар ќисмати шимолу ѓарбии Африќо воќеъ буда, масоњаташ 2381, 8 њаз.км мураббаъ аст. Марказаш - шањри Алљазоир. Њайати ањолиро аксаран арабњо, боќимонда - барбарњо ва аврупоиён ташкил медињанд. Забони давлатї - арабї, эътиќод - ислом. Воњиди пулї - динор. 5 июли соли 1962 соњибистиќлол гардидааст. Муњим- тарин шањрњо: Алљазоир, Њарон, Сайда, Ќустанина.

Мамлакати Маѓриб ё Љумњурии Марокаш – أَلْمَمْلَكَةُ الْمَغْرِبِيَّةُ - дар ќисми шимолу ѓарбии Африќо воќеъ гардида, масоњаташ 163,6 њаз. км мураббаъ аст. 97% ањолиро арабњо ва барбарњо ва боќиро фаронсавиён ва испонињо ташкил медињанд. Пойтахт - шањри Работ. Воњиди пулї - дирњам. Забони давлатї - арабї, эътиќод - ислом. 20 марти соли 1956 соњибистиќлол гардид. Муњимтарин шањрњо: Работ, Дорулбайзо, Марокаш, Фос, Танља, Ќунайтара.

Љумњурии Тунис – أَلْجُمْهُورِيَّةُ التُّونِيسِيَّةُ - дар ќисмати шимолии Африќо ќарор дошта, масоњаташ  163,6 њаз. км мураббаъ баробар аст. Аксари мутлаќи ањолї - арабњо. Пойтахт - шањри Тунис. Воњиди пулї - динор. Эътиќод - ислом. 20 марти соли 1956 соњибистиќлол шудааст.

Арабистони Саудї – أَلْمَمْلَكَةُ الْعَرَبِيَّةُ السُّعُودِيَّةُ - дар нимљазираи Арабистон воќеъ гардида, масоњаташ 2149,7 њаз. км.мураббаъро ташкил медињад. Њайати ањолиро асосан арабњо, арабњои бодиянишин ва ањли кишварњои дигари араб, бахусус, яманињо ташкил медињанд. Пойтахт - шањри ар-Риёз. Воњиди пулї - риёли суудї. Забони давлатї - арабї. Эътиќод - ислом. 23 сентябри 1932 расмаи давлати мустаќил шудааст. Муњимтарин шањрњо: Риёз, Љида, Макка, Мадина, Тоиф, Њойил, Зањрон.

Љумњурии Арабии Яман –  أَلْجُمْهُورِيَّةُ الْعَرَبِيَّةُ الْيَمَنِيَّةُ - дар ќисмати љанубу ѓарбии нимљазираи Арабистон воќеъ гардида, масоњаташ 531, 5 њаз. км мураббаъ (ин масоњат баъди якљо шудани Ямани шимолї бо љануби он дар назар дошта шудааст). Аксарияти ањолї арабњо буда, пойтахти кишвар шањри Санъо аст. Воњиди пулї - риёл. Забони давлатї - арабї, эътиќод - ислом. Ин љумњурї баъди пош хўрдани имератории Усмонї соли 1919 истиќлол ба даст овард. Муњимтарин шањрњо: Санъо, Адан, Саъда, Њудайда, Салиф, Таъиз, Маъриб.

Давлати Кувайт - دَوْلَةُ الْكُوَيْتِ - дар ќисмати шимолу ѓарбии халиљи Форс воќеъ гашта, масоњаташ ба 17,8 њаз.км. мураббаъ баробар аст. Аксарияти ањолиро арабњо, ќисмати боќимондаро форсњо, њиндуњо, покистонињо ва ѓ. ташкил медињанд. Марказаш - шањри ал-Кувайт. Воњиди пулї - динори кувайтї. Забони давлатї - арабї, эътиќод - ислом. 19 июни соли 1961 соњибистиќлол гардидааст. Муњимтарин шањрњо: Кувайт, Ањмадї.

Давлати Ќатар – دَوْلَةُ قَطَرْ - дар њудуди халиљи Форс воќеъ гардида, масоњаташ баробар ба 11,3 њаз.км мураббаъ аст. Марказаш - шањри Давња. Забони давлатї - арабї, эътиќод - ислом. Воњиди пулї - риёл. 3 сентябри соли 1971 соњибистиќлол гардид.

Давлати Бањрайн - دَوْلَةُ الْبَحْرَيْنِ - дар њудуди Халиљи Форс воќеъ буда, масоњаташ 622 њаз.км мураббаъро ташкил медињад. Сокинонаш асосан арабњо, њамчунин эронињо, њиндуњо, покистонињо мебошанд. Забони давлатї - арабї, эътиќод - ислом. Марказаш - шањри Манома. Арзи миллї - динор. 15 августи соли 1971 истиќлол ба даст овардааст.

Давлати Амороти Муттањидаи Араб – دَوْلَةُ الإِمَارَاتُ الْعَرَبِيَّةُ الْمُتَّحِدَةِ - давлати федералї (иттињодї), ки 7 иморат: Абу Забї, Дубай, аш-Шориќа, Аљмон, Умм ул-Ќайвайн, ал-Фуљайра ва Раъс ул-Хаймаро дар бар мегирад. Масоњат – 83,6 њаз. км мураббаъ. Сокинонаш аксаран арабњо, ќавмњои дигар аз Эрон, Њиндустон, Покистон, Яман ва мамолики Африќо буда, марказаш шањри Абўзабї аст. Забони давлатї - арабї. Диёнат - ислом. Воњиди пулї - дирњам. 2 декабри соли 1971 соњибистиќлол гардидааст.

Салтанати Умон – سَلْطَنَةُ عُمَان - дар ќисмати љанубу шарќии нимљазирањои Арабистон воќеъ буда, масоњаташ баробар ба 212 њаз. км.мураббаъ аст. Марказаш - шањри Масќат. Забони давлатї - арабї. Воњиди пулї - риёл. Диёнат - ислом. Соли 1913 истиќлол ба даст овардааст. Муњимтарин шањрњо: Масќат, Зуфор, Фуњуд.

Љумњурии Исломии Мавритания –  أَلْجُمْهُورِيَّةُ المُورِتَنِيَّةُ الإِسْلاَمِيَّةُ - дар ќисми шимолу ѓарбии Африќо воќеъ буда, масоњаташ баробар ба 1030, 7 њаз. км мураббаъ аст. Аксарияти мутлаќ 75 % арабњо ва маврњо. Марказаш - шањри Нувоќшут. Забонњои давлатї - арабї ва фаронсавї. Воњиди пулї – динор. Эътиќод - ислом. 28 ноябри соли 1960 соњибистиќлол гардидааст.

Дар тамоми кишварњои араб забони ягонаи давлатї забони арабї буда, њамчунин забонњои инглисї, фаронсавї, испонї, итолиёї дар баъзе кишварњо истифода мегардад.

Дар баробари забони адабии арабї, ки он забони радио, телевизион, рўзномаю маљаллањо, коргузории давлатї ва адабиёту њунар аст, њамчунин лањљањо вуљуд доранд, ки умдатарини онњо лањљањои мисрї, суриягї ва ироќї мебошанд.

---

[1] Маълумотнома дар асоси китобњои: «Брук С.И. Население мира. Этнодемографический справочник». – М., «Наука», 1986; Новейшая   история арабских стран Африки 1917-1987. – М., «Наука», 1990; دليل الأقطار العربية. العدد الثامن. بغداد، 1972-73. – омода гардидааст. Бо назардошти ин ки њайати ањолї њамеша таѓйирёбанда аст, аз овардани он сарфи назар кардем.

СОЛШУМОРќ (ТАЅВИМ)

ДАР ЗАБОНИ АРАБќ[1]

Истилоњи «таќвим», ки аз решаи феъли навъи дуввуми арабии قَوَّمَ  ва масдари он تَقْوِيمٌ  ба маъноњои «барпо кардан, барафроштан»; «бањо (ќимат)-гузорї кардан»; «росту дуруст (ислоњ) намудан» гирифта шудааст, дар истилоњи ахтаршиносї (нуљумї) ба маъноњои «солшуморї», «гоњшуморї», «таърихнигорї», «солнома», «гоњнома», «календар» (ба маънои дафтари ќайди ќарзњо), ки дар истилоњи имрўза ба њамон маънии «солшуморї» меояд, истифода мегардад.

Дар кишварњои араб солшуморињои гуногун истифода мешаванд. Вале солшумории њиљрии ќамарї таърихи тўлонитар дошта, он њанўз аз оѓози ислом истифода мегардад. Солшумории њиљрии ќамарї дар њоли њозир дар бисёр кишварњои љањон аз љумла дар Яман, Урдун, Кувайт, Либия, Лубнон, Индонезия, Покистон, Умон, Арабистони Саудї, Алљазоир, Сурия, Судон, Мавритания, Миср, Тунис ва ѓ. истифода бурда мешавад.

Ѓайр аз солшумории њиљрии ќамарї дар бархе аз кишварњои исломї (Эрон, Афѓонистон, Туркия ва ѓ.) солшумории њиљрии шамсї низ мавриди истифода ќарор дорад. Солшумории њиљрии шамсї на аз 16 июл, чуноне дар таќвими њиљрии ќамарї маъмул аст ва на аз 1 январ, чуноне дар солшумории мелодї одат шудааст, балки аз 21 март, яъне аз ваќти баробаршавии шабу рўз оѓоз меёбад.

Солшумории њиљрии ќамарї аз солшумории њиљрии шамсї, ки бар асоси њаракати Замин дар гирди Офтоб мураттаб гардидааст, ќадимтар аст.

Дарозии моњи ќамарї ба 29 шабонарўзу 12 соату 44 даќиќа 3,8 сония баробар аст. Дарози соли њиљрии ќамарї тахминан 354 шабонарўз аст. Моњи ќамарї иборат аз 29-30 рўз аст, яъне њафтаи моњ ба чањор њолати Моњтоб вобаста мебошад:

 

                     1) њилол (моњи нопурра)                        (ду њафта)

                     2) бадр (моњи пурра)                              (ду њафта)

                        

                     3) бозгашт аз бадр то њилол           

Соли 638 халифа Умар ибни Хаттоб (раз) солшумории њиљрии ќамариро дар дастгоњи давлат ва умури давлатдорї љорї намуд, ки  оѓози он ба 16 июли соли 622, яъне рўзи њиљрати пайѓамбари ислом - Муњаммад (с) аз Макка ба Мадина рост меояд.

Моњњои њиљрии ќамарї аз ин ќароранд:

         1. اَلْمُحَرَّمُ  - муњаррам (30 рўз). Дар ин моњ ва моњњои 7-ум, 11-ум ва 12-ум аз рўйи одати динии арабњо њаргуна шабехун ва љангу лашкаркашињо манъ будааст. Ин моњ ба моњи январ рост меояд.

         2. الصَفَرُ  - сафар (29 рўз). Бисёр ваќт арабњо дар ин моњ дучори бемории тоун гардида, рангу рўяшон дар асари он беморї зард мегардид. Ба моњи феврал рост меояд.

         3. رَبِيعُ اَلأَوَّلِ  - рабиъ-ул-аввал (30 рўз) буда, ба моњи март рост меояд.

         4. رَبِيعُ الثَّانِي  - рабиъ-ус-сонї (29 рўз) буда, ба моњи апрел рост меояд.

«Р а б и ъ» дар арабї бањорро гўянд, вале арабњо то ислом дар маънои он ду моњи тирамоњро дар назар доштанд, зеро онњо ба фасли тирамоњ рост меомаданд.

         5. جُمَادَى الأُوْلَى    - љумод-ал-уло (30 рўз) буда, ба моњи май рост меояд.

         6. جُمَادَى الآخرة   - љумод-ал-охира (29 рўз) буда, ба моњи июн рост меояд.

«Љ у м о д»  аз феъли جَمَدَ  - «ях к.», «карахт ш.» гирифта шудааст. Ин моњњо ба мавсими сардињо ва яхбандии об, яъне зимистон рост меомаданд.

        

7. رَجَبٌ – раљаб (30 рўз), аз феъли амри шакли љамъ اِرْجَبُوا - яъне «аз љангу ѓорат  даст кашед» гирифта шудааст. Ба моњи июл рост меояд.

8. شَعْبَانُ  - шаъбон (29 рўз), аз феъли تَشَعَّبَ «ба шоњањо таќсим ш.», «људо ш.» гирифта шуда, аъроби то ислом дар ин моњ ба шабехун, ѓорат ва куштор даст мезадаанд. Ба моњи август рост меояд.

9. رَمَضَانُ  - рамазон (30 рўз) аз феъли رَمَضَ «гарм б.» ва «гарм ш.» берун шуда,  маънияш моњи гарм аст. Ба моњи сентябр рост меояд.

10. شَوَّالٌ – шаввол (29 рўз), аз феъли شَالَ «хест», «бархост», «бурд» гирифта шуда, маънои «таваќќуф накун!»-ро дорад. Ба моњи октябр рост меояд.

11. ذُو الْقَعْدَةِ – зулќаъда (30 рўз), аз феъли قَعَدَ «дар хонањо бинишин!», «нишин!» баромадааст. Ба моњи ноябр рост меояд.

12. ذُو الْحِجَّةِ  - зулњиљља (29/30 рўз), аз феъли حَجَّ «њаљ к.», баромадааст. Ба моњи декабр рост меояд.

Ѓайр аз ин, њар як аз дувоздањ ќисми доираи фалак, ки офтоб дар муддати як сол дар атрофи он мегардад, «бурљњои фалак» номида мешаванд:

1. جَدْىٌ - љадй (бузѓола) 29 (30) буда, ба моњњои эронї ба дай ва моњњои аврупої ба декабр-январ мувофиќ меояд.

2. دَلْوٌ  - далв (дўл) 29 (30) рўз буда, ба моњњои эронї ба бањман ва ба моњњои аврупої ба январ-феврал мувофиќ меояд.

3. حُوتٌ - њут (моњї) 29 (30) рўз буда, ба моњњои эронї ба исфанд ва ба моњњои Аврупої ба феврал – март мувофиќ меояд.

4. مِيزَانٌ  - мизон (тарозу) 30 (31) рўз буда, ба моњњои эронї ба мењр ва ба моњњои аврупої ба сентябр – октябр мувофиќ меояд.

5. عَقْرَبٌ  - аќраб (каждум) 29 (30) рўз буда, ба моњњои эронї ба обон ва ба моњњои аврупої ба октябр – ноябр мувофиќ меояд.

6. قَوْسٌ  - ќавс (камон) 29 (30) рўз буда, ба моњњои эронї ба озар ва ба моњњои аврупої ба ноябр – декабр мувофиќ меояд.

7. سَرَطَانٌ  - саратон (харчанг) 31 (32) рўз буда, ба моњњои эронї ба тир ва ба моњњои аврупої ба июн – июл мувофиќ меояд.

8. أَسَدٌ  - асад (шер) 31 (32) рўз буда, ба моњњои эронї ба мурдод ва ба моњњои аврупої ба июл – август рост меояд.

9. سُنْبُلَةٌ  - сунбула (хўша) 30 (31) рўз буда, ба моњњои эронї ба шањривар ва ба моњњои аврупої ба август – сентябр рост меояд.

10. حَمَلٌ  - њамал (барра) 30 (31) рўз буда, ба моњњои эронї ба фарвардин ва ба моњњои аврупої ба март – апрел рост меояд.

11. ثَوْرٌ  - савр (барзагов) 31 (32) рўз буда, ба моњњои эронї ба урдибињишт ва ба моњњои аврупої ба апрел – май рост меояд.

12. جَوْزَاءُ  - љавзо (дупайкар) 31 (32) рўз буда, ба моњњои эронї ба хурдод ва ба моњњои аврупої ба май – июн рост меояд.

Соли 622 м. пайѓамбари ислом Муњаммад (с) аз Макка ба Мадина њиљрат карданд. Муњољирати пайѓамбар ду њафта аз 24 моњи сафар (рўзи баромадани ў аз Макка) то 8 рабиъ-ул-аввал (рўзи наздикшавї ва ќарор гирифтанаш шаб дар атрофи Мадина) давом карда, 9 рабиъ-ул-аввал ба Мадина дохил гаштанд. (Њарчанд дар адабиёти илмї наздикшавии Муњаммад (с) ба атрофи шањри Мадина 12 рабиъ-ул-аввал, яъне 1-24 сентябр нишон дода шудааст). Аз рўйи солшумории онваќта рўзи 1 моњи Муњаррам ба рўзи љумъа (одина)-и 16 июли 622 м. рост омада буд. Аз ин рў, њиљрати пайѓамбар (с) дар муддати аз 8 то 21 сентябри соли 622м. ба вуќўъ пайваст.

Дар њолати шуморидан ва бозгардон кардани солшумории њиљрии ќамарї (الهِجْرَةُ  шакли мухтасараш هـ ) ба солшумории њиљрии шамсї ё худ мелодї (مِيلاَدُ الْمَسِيحِ шакли мухтасараш م) фарќиятњои зеринро ба назар бояд гирифт:

1) солшумории њиљрии ќамарї аз шаби 15 июл ба 16 июли соли 622, яъне соли 621 ва 6 моњу 15 шабонарўз баъдтар аз солшумории мелодї оѓоз меёбад:

2) соли њиљрии ќамарї, ки одатан иборат аз 354 шабонарўз ва соли кабисаи он баробар ба 355 шабонарўз аст, таќрибан 11 шабонарўз кўтоњтар аз соли њиљрии шамсї мебошад. Аз ин рў, солшумории њиљрии шамсї, ки њоло истифода мешавад, аз њиљрии ќамарї аќиб монда, 33 соли њиљрии ќамарї ба 32 соли њиљрии шамсї баробар аст.

Мутобиќи ин солшуморї соли 2005 ба соли 1426 њиљрии ќамарї ва ба соли 1384 њиљрии шамсї баробар аст.

Дарёфти соли њиљрии шамсї осон буда, аз роњи кам кардани 622 аз соли мелодї њосил мегардад, чунончи:

                                         1990 - 622 =  1368 њ.ш.

Њарчанд роњи дарёфти солшумории њиљрии ќамарї душвортар аст, вале роњи осони дарёфти он дар ќиёс бо солшумории мелодї ба тариќи зайл аст. Чуноне ки маълум аст, солшумории њиљрии ќамарї дар њар сад сол аз солшумории мелодї се сол пеш меравад. Аз он љо ки аз оѓози ислом њазору чорсад сол сипарї шудааст, пас дар ин муддат солшумории њиљрии ќамарї аз солшумории мелодї ба миќдори чилу ду сол пеш гузаштааст. Аз ин рў, аз солшумории мелодї соли њиљрати пайѓамбари ислом (с) - соли 622 -ро тарњ намуда, онро ба адади 42, ки пешравии солшумории њиљрии ќамариро аз солшумории шамсии ќамарї дар давоми 1400 соли вуљуди ислом нишон медињад, љамъ менамоем ва соли дилхоњи њиљрии ќамариро дарёфт мекунем.

Мисол: Пурсида мешавад, ки соли 1930 мелодї ба кадом соли њиљрии ќамарї рост меояд. Барои ин аз соли мелодии 1930 шумораи 622-ро тарњ намуда, ба баќияи он адади 42-ро зам мекунем ва соли дилхоњи њиљрии ќамариро натиљагирї мекунем. Яъне:

                         1930 - 622 = 1308 + 42  = 1348 њ.ќ.

ё ки:

                         1999 - 622  = 1378 + 42  = 1419 њ.ќ.

ё ки:

                         2008 - 622  = 1386 + 42  = 1428 њ.ќ.

Бозгардонидан аз њисоби њиљрии ќамарї ба солшумории мелодї аз роњи акси тариќаи боло сурат мепазирад. Яъне:

                         1419 - 42  = 1378 + 622  = 1999

Илова ба солшумории њиљрии ќамарї ва шамсї дар кишварњои араб моњњои зерин мавриди истифода ќарор доранд:

        كَانُونُ الثَّانِي        январ              - يَناَيِرُ

                  شُبَاطُ             феврал           - فِبْرَايِرُ

                    أَذَارُ             март                - ماَرْسُ

                نِيسَانُ             апрел              - أَبْرِيلُ

                    أَيَّارُ             май                  - ماَيُو

             حَزِيرَانُ            июн                 - يُونيُو

                تَمُّوزُ               июл                 - يُولِيوُ

                  آبُ                 август            - أُغُسْطُسُ

               أيْلُولُ               сентябр          - سِبْتَمْبِرْ

   تِشْرِينُ الأَوَّلُ            октябр            - أُكْتُوبِرْ

     تشرينُ الثَّانِى          ноябр              - نُوفِمْبِرُ

   كانُونُ الأَوَّل              декабр            - دِسَمْبرُ

Солшуморї иборат аст аз рўз -  يَوْمٌ; (љ. (أيَّامٌ; њафта - أُسْبُوعٌ  

(љ. أَساَبِيعُ); моњ- شَهْرٌ (љ. (شُهُورٌ; сол – سَنَةٌ  (љ. (سَنَوَاتٌ;  сада (ќарн) – قَرْنٌ  (љ. قُرُونٌ)

Фаслњои сол бо калимањои فَصْلٌ  (љ. (فُصُولٌ  ва مَوْسِمٌ  (љ. (مَوَاسِمُ  ифода шуда аз ин ќароранд:رَبِيعٌ  бањор; خَرِيفٌ  тирамоњ, пойиз; صَيْفٌ  тобистон; شِتَاءٌ  зимистон, дай. Одатан, пеш аз номи њар моњ калимаи شَهْرٌ  - «моњ» илова мегардад, мисли: فيِ شَهْرِ تَمُّوزَ - дар моњи июл, فيِ شَهْرِ آبَ дар моњи август ва ѓ.

---

[1]  Солшуморї дар забони арабї асосан, бо истифода аз баъзе сарчашмањо ва аз рўйи китоби В.В. Цыбульский. Современные календари стран Ближнего и Среднего Востока. Синхронистические таблицы и пояснения – М., «Наука», 1964 омода гардидааст.