Сайдраҳмон Сулаймони

 Муҳаққиқ, мубаллиғ ва мутарҷими осори илмии Шайхурраис Ибни Сино

Сухан гуфтан дар бораи яке аз арабшиносони маъруфу ангуштшумор, доктори илмҳои филологӣ, профессор, арбоби шоистаи илмии Тоҷикистон Сайидраҳмон Сулаймонов бароям осон ва дар айни замон душвор аст. 

Осон аз он нигоҳ, ки ӯро беш аз 50 сол мешиносам ва беш аз 15 сол дар факултаи шарқшиносии Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон (ҳоло мусаммо ба “забонҳои Осиё ва Аврупо”-и Донишгоҳи миллии Тоҷикистон) ҳамкор будам. Мо ҳар ду парвардаи ҳамин факултаем-эшон як курс пеш аз банда дар шӯъбаи арабӣ ва ман як курс пас дар шӯъбаи форсӣ таҳсил мекардем. Чун теъдоди донишҷӯ дар шӯъбаи шарқшиносии факултаи филология кам буд мо ҳама якдигарро мешинохтем. Махсусан, дар айёми пахтачинӣ шиносоӣ ва дӯстӣ қавитар мешуд. Аммо дар бораи фаъолияти илмӣ, эҷодӣ ва педагогии ин дӯсти фозилу заҳматкашу хоксор дар ин мухтасар сухан гуфтан душвор аст, зеро фаъолияти илмӣ-таҳқиқотӣ, эҷодӣ, педагогӣ ва мутарҷимии ӯ хело серпаҳлӯ ва густарда аст. Дар баробари педагоги мумтоз будан, забоншиноси нуктасанҷу борикбин ва мутарҷими забардасти забонҳои арабӣ-русӣ ва тоҷикӣ, муҳаққиқу мубаллиғи осори илмӣ ва фалсафии Шайхурраис Ибни Сино мебошад.

Аз ин рӯ, банда ба таври иҷмол танҳо ба ду ҷанбаи фаъолияти дӯстам, профессор Сайидраҳмон Сулаймонов: таҳқиқу тарҷимаву тавзеҳи осори илмии Ибни Сино ва фаъолияти фарҳангнигориву забоншиносиаш таваққуф хоҳам кард.

Қабл аз ҳама бояд ёдовар шуд, ки Сайидраҳмон Сулаймонов рисолаи номзадии хешро соли 1979 дар мавзӯи “Лингвистические основы топонимики в сочинении “Маджма-ал-булдан” Йакути Хамави (Асосҳои забоншинохтии топонимикаи асари “Маҷмаъ-ал-булдан”-и Ёқути Ҳамавӣ (асри Х111)” дар Шӯрои дифои рисолаҳои илмии Институти шарқшиносии Иттиҳоди Шӯравӣ дар шаҳри Москав бо муваффақият дифоъ карда, мавриди қабули арабшиносони маъруфи шӯравӣ қарор гирифта, рисолааш ҳамчун сухани тоза дар арабшиносӣ шинохта шудааст.

Соли 1985 дар фаъолияти илмӣ-педагогии Сулаймонов Сайидраҳмон чархиши куллие рух дод. Маҳорати забондонӣ (сафарҳои хидматии чандинсолааш дар Яману Ироқ), заковати фитрӣ ва илмӣ-таҳқиқотиашро ба назар гирифта раёсати Академияи илмҳои ҶТ ӯро ба ҳайси корманди калони илмӣ ба шӯъбаи навтаъсиси тарҷума ва нашри мероси фалсафии файласуфони асримиёнагии форсу тоҷик (шӯъба дар Институти фалсафа ва ҳуқуқи АИ доир шуда буд) даъват мекунанд. Кору фаъолият дар ин шӯъба маҳорати тарҷумонӣ ва муҳаққиқии Сайидраҳмон Сулаймоновро хело барҷаста бармало сохт. Фаъолияти ӯ дар ин шӯъба то соли 2005 давом кард, ки беш аз 13 сол (аз с. 1992 то 2005) сарварии онро ба ӯҳда дошт. (Аз соли 2005 то 2012 дар асоси озмун мудири кафедраи филологияи арабии ДМТ интихоб мешавад ва дар айни замон профессори кафедраи мазкур мебошад)

Ин давра барои Сайидраҳмон Сулаймонов пурмаҳсултарин даврони фаъолияти илмӣ ва тарҷумониаш маҳсуб мешавад ва ҳамчун муҳаққиқу мутарҷими осори Ибни Сино ва Умари Хайёму Носири Хусрав, Садриддини Шерозӣ ва амсоли он шинохта мешавад.

Танҳо феҳриствор номбар кардани таҳқиқоту тарҷумаҳои аз забони арабӣ ба тоҷикиву русӣ бо шарҳу тавзеҳоту дебоча ба нашр расондаи эшон чанд дафтар мешавад, ки бархе аз онҳоро поинтар зикр хоҳам кард.

Бо вуҷуди он ки доираи таҳқиқу тарҷумаи профессор Сулаймонов Сайидраҳмон густардаву гуногунпаҳлӯст, аммо ӯро метавон муҳаққиқ, мутарҷим ва мубаллиғи осори Ибни Сино номид. Зеро ағлаби таҳқиқоту тарҷумаҳои ин донишманди фурӯтану закӣ ба осори илмӣ, фалсафӣ ва табиатшиносии Шайхурраис иртибот дорад. Ӯ шефтаи осору шахсияти Синост. То ба имрӯз дӯсти гиромии ман ба танҳоӣ чунин асарҳои ин нобиғаи Шарқро аз арабӣ ба забонҳои тоҷикӣ ва русӣ бо муқаддимаи муҳаққиқона, шарҳу тавзеҳи олимона барои хонандагону ҳаводорони Синои бузург тарҷума ва нашр кардааст: “Ҳикмати шарқия”, “ал-Ҳидоя”, “ал-Ибора”, “ал-Қиёс”, “ал-Муғолата”, “Осори ирфонӣ ва динии Ибни Сино” (20 рисола), рисолаҳои “Ҳудуд”, “Андар ахлоқ”, “Тафсири Ибни Сино ба бархе аз сураҳо ва оятҳои Қуръон”, “Андар ишқ”, “Саломон ва Абсол”, “Ҳай ибни Яқзон”, “Рисолаи тайр”, “Илми Ладунӣ”, “Андар салот”, “Фирдавс дар моҳияти инсон”, “Андар ҳузн” ва амсоли он. Ба тайиди арабшиноси шинохта, муҳаққиқи осори арабии адибони классикии форсу тоҷик, доктори илмҳои филологӣ Тоҷиддини Мардонӣ ин асарҳои дар боло номбурда “бори аввал аст, ки бевосита аз забони арабӣ ба забонҳои тоҷикӣ ва русӣ бо шарҳу тавзеҳоти илмӣ аз тарафи Сайидраҳмон Сулаймонов тарҷума ва ба табъ расидаанд.”

Зимнан бояд, илова намуд, ки соли 2021 ба ифтихори 30-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва бузургдошти 1040 солагии Ибни Сино ду асари калонҳаҷми Ибни Сино аз бахши “Табииёт”-и “Китоб-уш-шифо”-аш, яъне “Китоб-ун-набот” ба номи “Гиёҳнома” ва “Китоб-ул-ҳайвон” зери унвони “Ҷонварнома” ҳар яке бо муқаддимаи муфассал ва шарҳу тавзеҳи илмӣ ба забонҳои тоҷикӣ ва русӣ аз тарафи профессор Сайидраҳмон Сулаймонов тарҷума гардида, бо пешсухани ректори ДМТ, дар нашриёти Донишгоҳи миллии Тоҷикистон ба чоп расонидааст.

Аҳамияти ин ду тарҷумаи ахирии муҳаққиқ дар он аст, ки то ба имрӯз на танҳо дар арабшиносии тоҷик, балки дар ховаршиносии Шӯравии собиқ, ба вижа перомуни “Китоб-ул-ҳайвон”, ҳатто камтарин маълумоте ироа нашуда буд, чи расад ба тарҷумаи онҳо. Аз ин рӯ, профессор Сулаймонов Сайидраҳмон дар муқаддимаи муфасали хеш зимни шарҳу баёни вижагиҳои тарҷумаи матн, мазмуну мундариҷа ва аҳамияти илмии ин асарро дар раванди таърихи илми табиатшиносӣ нишон додааст.

Ба андешаи банда, тарҷумаи равону дақиқи ин ду асари Шайхурраис Ибни Сино ба забони тоҷикӣ барои донишмандони табиатшиноси ҷумҳурӣ маводи хуби таҳқиқӣ маҳсуб мешавад. Худо кунад, ки муҳаққиқони осори улуми табии Ибни Сино дар Тоҷикистон ба камол расанд.

Дар шинохти комили чеҳраи илмии профессор Сайидраҳмон Сулаймонов ишора ба як нукта зарур аст. Дар солҳои 90-уми қарни гузашта, бо вуҷуди он ки С. Сулаймонов мудирии шӯъбаи тарҷума ва нашри осори фалсафӣ буду корҳои нақшавии зиёде ба дӯш дошт, як лаҳза аз таҳқиқу тафаҳҳус ва мутолиа фориғ набудааст. Ва натиҷаи ин заҳматҳои шабонрӯзиаш рисолаи докториаш дар мавзӯи “Таҳаввули истилоҳи фалсафӣ дар забонҳои арабӣ ва тоҷикӣ (дар заминаи мероси фалсафии Ибни Сино” аст, ки онро соли 1997 бо муваффақият дифоъ мекунад. Ин таҳқиқоти бунёдӣ буда, ба масъалаи муҳимми истилоҳшиносии забони тоҷикӣ ихтисос дода шудааст ва дорои аҳамияти вижаи илмию амалист. Зеро дар ин пажӯҳиши хеш муҳаққиқ бо далоили қотеъи илмӣ собит намудааст, ки Ибни Сино на танҳо дар бунёди истилоҳоти фалсафӣ ба забонҳои арабӣ ва форсии тоҷикӣ нақши калидӣ бозидааст, балки дар ташаккули забони илмии форсии тоҷикӣ бо таълифи “Донишномаи Алоӣ”-аш саҳмгузор будааст.

Дигар аз фаъолияти муҳимми профессор Сайидраҳмон Сулаймонов, ки аз назари банда номи ӯро дар таърихи илми тоҷик мондагор месозад, фаъолияти фарҳангнигории эшон аст. Профессор зиёда аз сӣ сол аст, ки ба тадвини фарҳанги арабӣ-тоҷикӣ ва арабӣ-тоҷикӣ-русӣ машғул аст. Ӯ аввалин фарҳангнигори тоҷик аст, ки бо назардошти таҷрубаву дастовардҳои фарҳангнигории муосир фарҳанги арабӣ-тоҷикии хешро соли 2005 зери унвони “Фарҳанги арабӣ-тоҷикӣ” муштамил аз 70 000 калима мунташир кард, сипас бо такмилу тасҳеҳ соли 2010 ба номи “Фарҳанги шомили арабӣ-тоҷикӣ” (зиёда аз 100 000 калимаву ибора) ба чоп расонид. Нашри ин фарҳанг дар арабшиносии муосир, ба вижа дар кишварҳои арабӣ бо як таваҷҷӯҳи хосе истиқбол шуд. Соли 2012 донишмандони Донишгоҳи Қоҳира, Донишгоҳи Аҳзар ва Академияи забони арабии Миср барои тадвини чунон қомуси мунҳасир ба фард, профессор Сайидраҳмон Сулаймоновро ба узвияти вобастаи Академияи забони арабии Миср пазируфтанд. Ин иқдоми донишмандони Миср баёнгари қадрдонӣ ва эътирофи дастовардҳои илмии як муҳаққиқи тоҷик дар густариши арабшиносӣ маҳсуб мешавад, ки барои мо тоҷикон мояи ифтихор аст. (Аммо ҷои таассуф аст, ки бо вуҷуди он ки С. Сулаймонов аз соли 1985 то имрӯз бо АМИТ ҳамкорӣ дорад ва хадамоташ дар синошиносӣ хело назаррас аст, на узви вобастаи он, на бо ҷоизаи Сино муфтахар шудааст). Дар чанд соли ахир профессор Сайидраҳмон Сулаймонов фарҳанги алифбоии се забона: арабӣ-тоҷикӣ-русиро, ки беш аз 150 ҳазор калимаву ибораро дар бар мегирад тадвин кардааст, ки дар дасти чоп аст ва бояд мунташир шавад. Ин фарҳанг натанҳо дар арабшиносии тоҷик, балки дар шарқшиносии рус назир надорад. Ба қавли устоди ҳамаи фориғуттаҳсилони шӯъбаи арабии ДМТ, яке аз нахустин устодони забони арабии кафедраи филологияи араби он, донишманди хоксору устоди меҳрубону сахтгир, профессор Фия Абдулбариевна Исаева: “дар арабшиносии тоҷик Сулаймонов Сайидраҳмон бори нахуст фарҳанги арабӣ-тоҷикие, ки 100 ҳазор калима ва ибораро дарбар мегирад, таълиф кард. Танҳо бо ҳамин қомус номи худро дар арабшиносии тоҷик ҷовидон сохт.

Ман С. Сулаймоновро арабшиноси барҷастаи тоҷик меҳисобам, ки осораш дар бисёр кишварҳои арабӣ мавриди эътирофи воқеӣ қарор гирифтааст”. Ин баҳои устоди гаронқадр, профессор Ф.А.Исаева, ки ҳоло ҳам хастагинопазирона ба тадрису таҳқиқ машғуланд, хело арзиш дорад. Зеро эшон чунин суханони самимиро на ба ҳар шогирд гуфтаанд. Воқеан, дӯсти гиромиам, профессор Сайидраҳмон Сулаймонов арзандаи чунин баҳост, зеро дар синни мубораки 75, шукри худо, бо нерӯи тоза ба қуллаҳои нави илм бидуни ҳеҷ худситоиву дағдаға гом бармедорад ва пайваста дар пажӯҳишу тадрису дар ҳалқаи шогирдон аст.

Дӯсти азиз, бароят саломативу саодат, оромии хотиру сафои ботин таманно дорам ва ба қавли Ҳофизи бузург:

Ҷамоли сурату маънӣ зи амни сиҳҳати туст,

Ки зоҳират дижаму ботинат нажанд мабод.

Олимҷон Хоҷамуродов,

профессор

Аксҳо ва ёдҳо аз зиндагиномаи устод

 

Мавлуд муборак

 

Аксҳо аз ёдҳо

 Ёде аз гузашта

Ин акс соли 1966 дар шаҳри Душанбе гирифта шудааст.

Аз тарафи чап раҳмати Падарам Маҳмуд Идиев донишҷӯи курси чорӯми донишгоҳи педагоги ва ҷиянашон устод Сайдраҳмон Сулаймони хонандагии синфи 11 

Падари бузургворам инсонҳои донишмандро бисёр дӯст медоштанд. Ҳамеша талқин мекунанд ба ҳама наздикон, ки илму дониш омӯзед. Чунки инсонҳои босаводро Худованд дӯст медорад.

Касе, к-ӯ ба дониш тавонгар бувад, Зи гуфтору кирдор беҳтар бувад.(Тӯсӣ).

Мавлуд муборак

Сирати олим

Имрӯз яке аз ахтарони шарқшиносии тоҷик олими шинохтаи илму фарҳанги тоҷик, устоди гиромиқадр, Падари бузургвор Саидраҳмон Сулаймонов ба сини мубораки 75 расидаанд.
Шахсан барои ман имрӯз рӯзи хурсанди аст, чунки устод Сайдраҳмон Сулаймони барои мо ҳаққи Падари доранд. Ҷияни дӯстдоштаи раҳмати Падарам буданд. Баъди даргузашти Падар то имрӯз ҳамеша барои мо ҳамчун Падар роҳнамою роҳбар ҳастанд. Дар симои ин марди бузург ва олими беназир ман як дунёи беканори илмро мебинам. Ифтихор дорам ва шукрона мекунам бо чунин Падар.
Падари гиромиқадр Шуморо бо фарорасии мавлуди хуҷастаатон самимона таҳният мегӯем. Бароятон, қабл аз ҳама умри дарози бехазон, толеи баланд ва хушбахтии ҷовидонаро таманно дорем. Мо ҳама шуморо дӯст медорам.

Илоҳо ҳарду хушбахти замину осмон бошед,

Ҳар он чи  дар ҷаҳон хуб асту зеботар ҳамон бошед.

 

АХТАРИ ШАРҚШИНОСОНИ ТОҶИК

Илм ояд ҷаҳлҳо расво шавад, офтоби илм чун тобон шавад, мушкили олам барот осон шавад. Ин мисраҳо аз «Асрор-уш-шуҳуд»-и мутафаккири машҳури ирфонии асрҳои ХУ-ХУ1-и тоҷик Шамсуддин Муҳаммад Лоҳиҷӣ мебошад, ки дар бораи мақоми илм дар ташаккули маърифатӣ-ахлоқӣ ва рушноии зиндагию аз ҷаҳлу гумроҳи наҷотёбии инсон фармудааст. Ин мисраҳои омӯзанда ба зиндагии олими тавоною заҳматкаши тоҷик, ки яке аз шарқшиносони номдори замони муосир ба ҳисоб меравад Саидраҳмон Сулаймонов рабт дорад. Олими шинохтаи илму фарҳанги тоҷик Саидраҳмон Сулаймонов мутаваллиди ноҳияи Тоҷикобод буда, пас аз хатми мактаби миёна таҳсилоти хешро дар факултети таърих ва филологияи тоҷик, шуъбаи арабии Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон идома медиҳад. Устод С. Сулаймонов аз соли 1972 то соли 1985 ба сифати устод ва баъдан ба унвони дотсенти кафедраи филологияи арабии факултети шарқшиносии Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон ба кори таълимиву илмӣ ва мутарҷимӣ машѓул шудааст. Соли 1970-1971 дар Ҷумҳурии Арабии Яман ва соли 1980-1983 дар Ҷумҳурии Ироқ ба унвони мутарҷим кор кардаанд. Устод Саидраҳмон Сулаймонов солҳои 1985-1992 ба сифати ходими калони илмӣ ва соли 1992-2005 мудири «Шуъбаи тарҷума ва таҳияи мероси фалсафи»-и Пажуҳишгоҳи фалсафа ва ҳуқуқи АИ ҶТ шуда фаъолият намудаанд. Баъдан ба вазифаи мудири кафедраи филологияи арабии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон (2005-2012) интихоб шуданд.

  Дар баробари ин ӯ Узви ҷамъияти дӯстии Тоҷикистон ва Шоҳигарии Арабистони Саудӣ, аъзои ҷамъияти дӯстии Тоҷикистон ва Либиё (Ливия), аъзои Шурои дифои рисолаҳои номзадӣ ва доктории илмҳои филологӣ, Узви вобастаи Академияи забони арабӣ дар Қоҳира мебошад.  

 Профессор Сулаймонов Саидраҳмон дар соҳаи забон, забони фалсафаи тоҷик, фарҳанги арабӣ ва арабӣ-тоҷикӣ, адабиёти тоҷикӣ – арабӣ ва дастурҳои таълимӣ ва инчунин тарҷумаҳои илмӣ аз арабӣ ба тоҷикӣ корҳои зиёде анҷом додааст. Аз ҷумлаи «Фарҳанги арабӣ-тоҷикӣ» дар ду ҷилд (2004-2005), «Фарҳанги васити арабӣ-тоҷикӣ» (2008), монографияи «Ташаккули забони фалсафаи тоҷик» (1997), дастури таълимии бо номи «Дастури мукотиботи бозаргонӣ ба забони арабӣ ва тоҷикӣ» (1999), «Очерки мухтасари сарф (морфология»-и забони арабӣ», 2005), таҳқиқу тарҷума аз арабӣ ба тоҷикии «Мавлоно Ҷомии Сонии Қаротегинӣ» (2005), «Фарҳанги шомили арабӣ-тоҷикӣ» (2011) ва ѓ.

   Профессор Сулаймонов Саидраҳмон як қатор тарҷумаҳои илмӣ аз арабӣ ба забони тоҷикӣ низ анҷом додаанд. Омар Хаййм: «Философские трактаты» (2002), Садруддин-аш-Ширази: трактат «Небесная мудрость» (Алмаата, 2004).

   Саҳми профессор Саидраҳмон Сулаймонов дар тарҷимаву таҳияи осори мутафаккири бузурги тоҷик Абуалӣ ибни Сино аз арабӣ ба тоҷикӣ ниҳоят арзанда аст. «Ҳикмати машриқия», «Ибора» ва «Ҳидоя» (аз «Китоб-уш-шифо», Осори ирфонӣ ва маънавии Ибни Сино, ки 20 рисоларо дар бар гирифта, солҳои 2005, 2006, 2008, 2009, 2010 ва 2011 таҳия ва нашр шудаанд.

   Ба таври мухтасар мо ҷавҳаре аз заҳматҳои ин шахсияти заҳматкашу бо лаёқатро баён намуда, гуфтанӣ ҳастем, ки маҳз саъю талош ва меҳнати ҳалолу омӯзиши фаъоли илму фарҳанг ӯро ҳамчун ахтари шарқшиносони тоҷик ба аҳли илму адаби ҷаҳони башар муаррифӣ менамояд, ки дар айни замон як намунаи дарси ибрат ба аҳли илму адаби ҷавони муосир ҳам шуда метавонад.

   Профессор Саидраҳмон Сулаймоновро ба рӯзи камолоташон табрик гуфта, ба Он кас ва аҳли байташон саломативу сарсабзӣ орзу менамоем ва умедворем, ки боз дар соҳаи илму фарҳанг ва шарқшиносии тоҷик бо осори минбаъдаи хеш мардуми тоҷикро сарбаланд мегардонад.

         

Муродова Т.,

 

номзади илмҳои фалсафа,

ходими пешбари илмии

Шуъбаи таърихи фалсафаи

Институти фалсафа,сиёсатшиносӣ ва

 ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови  АМИТ

(Мавод аз саҳифаи Машраби Абдулло аз Фейсбук гирифта шудааст )

 

ЭҲДО БА УСТОД САЙЙИДРАҲМОН СУЛАЙМОНӢ

 

ЭҲДО БА УСТОД САЙЙИДРАҲМОН СУЛАЙМОНӢ

Тавон дарёфт аз тафсири осори Сулаймонӣ:

Шукӯҳи илми тоҷик нест кам аз илми юнонӣ.

Чу андар муҳтавову ҳаҷми осораш биандешӣ,

Яқин донӣ, ки ҳаст аз дудаи рахшони Сомонӣ.

Гаҳе бо мантиқи Сино ба умқи илм раҳ ҷӯяд,

Гаҳе бо “Ибни Яқзон” аст дар ҳолоти ирфонӣ.

Ҳамеша дар хати пеши сухан буда ба чандин хат:

Хати бишкаставу кӯфиву настаълиқу райҳонӣ.

Аҷамро хатми даъвӣ шуд ба майдони сухансанҷӣ,

Арабро зеби дафтар шуд чу “Фарҳанги Сулаймонӣ”.1

Ба тавфиқи илоҳӣ шуд бурун аз чоҳи мушкилҳо,

Ба илми худ Азизи Миср шуд ин Юсуфи сонӣ.2

Чи гавҳарҳо бароварда зи баҳри “Ҳикмати Машриқ”,

“Ҳидоятҳо” фароз оварда бас аз илми раббонӣ.

“Махориҷ-ал-ҳуруф”-и Пури Синоро ба тоҷикӣ

Чунон орост, ки гӯйӣ чунин будаст бунёнӣ.

Забони ҷумла мурғонрову мӯронро ҳамедонад,

Ба аҳди худ Сулаймонест бо таҳзиби қуръонӣ.

Ало шоир, ба як умр он чи ӯ оварда дар дафтар,

Ду умрат гар диҳад Яздон, ту онро хонд натвонӣ.Намонда дар замони худ зи лутфи ҳодиён берун,

Расида ҳамчу Хизри раҳ ба нуристони раҳмонӣ.

Арабдон асту тоҷикзода дар илми ҷаҳон машҳур,

Ба мавлид Тоҷикободӣ, ба мавтин Тоҷикистонӣ.

Рустами Ваҳҳоб.